Thứ mà dân Campuchia thật sự tự hào là văn hóa của họ, đặc biệt là di tích tôn giáo lớn nhất hành tinh: Angkor Wat. Tôi khẳng định luôn là vùng Đông Nam Á này không một công trình nhân tạo nào đạt nổi tới tầm vóc của Angkor Wat chứ đừng nói là so sánh, dù nó đã được xây dựng hơn 900 năm trước. Quần thể đền đài này là 1 trong 7 kỳ quan mới của thế giới, đẳng cấp phải xếp ngồi chung mâm với các "đại gia" như Kim tự tháp Ai Cập và Vạn lý trường thành Trung Quốc.
Ngày tôi đến Campuchia hầu như thấy Angkor Wat xuất hiện ở khắp nơi, từ các tấm áp phích, tranh ảnh, móc khóa, lưu niệm, quốc kỳ... Tự hào cũng đúng, kinh đô Angkor một thời là thành phố lớn nhất và có hệ thống thủy lợi hiện đại nhất thế giới. Về sau bị Chăm Pa xâm lược, cộng thêm nạn hạn hán khủng khiếp nên nơi này trở nên hoang phế, bị cây rừng và thời gian che phủ. May thay tuy Angkor Wat bị quên lãng từ sau thế kỷ 16, nó không bao giờ hoàn toàn bị bỏ hoang, một phần nhờ con hào to lớn bao xung quanh đã bảo vệ ngôi đền khỏi sự xâm lấn của rừng rậm.
Chỗ tôi đứng hôm đó chỉ là một điểm rất nhỏ của công trình đồ sộ này. Mặc dù đã được nghe kể về sự vĩ đại của nó, nhưng khi tận mắt chứng kiến thì vẫn không khỏi choáng ngợp. Quần thể đền đài Angkor là một kiến trúc phi thường mà không giấy bút nào tả xiết, chủ yếu là vì nó không giống bất kỳ công trình nào khác trên thế giới. Nó có những tòa tháp, lối trang trí và tất cả sự tinh xảo mà con người có thể tưởng tượng ra. Ở thời hoàng kim của mình đây chắc chắn là một nơi vô cùng lộng lẫy. Angkor Wat vĩ đại hơn tất cả những gì người Hy Lạp hay La Mã để lại cho chúng ta, và thể hiện một sự tương phản đáng buồn cho lịch sử đẫm máu của đất nước này.
Thế nhưng Angkor Wat của Cam vẫn còn tồn tại, nhưng Cửu Trùng Đài của Việt thì không. Bỏ qua những yếu tố vô đạo đức khi khởi công nó thì tôi vẫn cho rằng Cửu Trùng Đài là công trình đồ sộ nhất của nước Việt ta từ trước đến nay, có thể xếp vào hàng kỳ quan. Cửu Trùng Đài to đến mức chưa xây xong mà đã rợp bóng cả nửa Hồ Tây. Trong khi hồi ở Hà Nội tôi đi bộ trên đường Thanh Niên thì thấy Hồ Tây vô cùng rộng.
Mục đích xây dựng Cửu Trùng Đài là để vua Lê Tương Dực ăn chơi hưởng lạc cùng các cung tần mỹ nữ. Vì Cửu Trùng Đài to quá nên xây rất cực, cả dân chúng và binh lính bị bắt phải xây thành, chưa đủ người thì vua bắt thêm nha môn phải cùng nhau khiêng đất, phụ hồ. Nói chung Lê Tương Dực chả để ý người ta khổ sở thế nào đâu. Hàng ngày rảnh rảnh là lại lượn ra công trường, thấy chỗ nào xây ok thì vua giơ ngón cái lên good good rồi cho vàng bạc. Có chỗ vua không vừa ý thì đập ra xây lại, hết năm này qua năm khác, làm hoài chưa xong. Lê Tương Dực còn ra lệnh trước Cửu Trùng Đài phải đào hồ thông với sông Tô Lịch để dẫn nước vô, hồ đấy phải quanh co khúc khuỷu, lúc mở cửa ống có thể chở thuyền nhẹ ra vào để vua cùng tì nữ thả thuyền Thiên Quang du ngoạn.
Nói chung vì quá đồ sộ nên việc xây dựng Cửu Trùng Đào vắt kiệt tài sản đất nước. Cái gì đến thì cũng đến, cái đêm Cửu Trùng Đài bị hủy diệt thì thủ đô chìm trong hỗn loạn. Quân khởi nghĩa của Trần Cảo tiến vào đánh Thăng Long. Trịnh Duy Sản thì giết vua. Còn Nguyễn Hoằng Dụ phóng hỏa đốt phố xá. Cửu Trùng Đài, công trình đầy tội lỗi nhưng cũng vĩ đại nhất Việt Nam từng có cũng tan tành trong biển lửa.
Cá nhân tôi thấy việc xây dựng Cửu Trùng Đài lúc đó là rất sai, nhưng việc phá hủy nó lúc gần hoàn thành cũng chẳng gọi là đúng. Bao nhiêu xác người đã bỏ ra để xây dựng nên cơ mà, giờ sắp xong đập đi thì không đáng. Bạn có tiếc không nếu Kim Tự Tháp, Vạn Lý Trường Thành, Chichen Itza, Colossus, Đấu Trường La Mã... bị hủy diệt? Nếu Cửu Trùng Đài còn có lẽ Việt Nam đã có một danh thắng độc nhất vô nhị, đủ sức được UNESCO công nhận, và rất có thể có cơ hội trở thành kỳ quan thế giới (Wonder of the World) :(
P/s: Việt Nam mình cũng có hệ thống phủ chúa Trịnh với lầu Ngũ Long rất hoành tráng, có điều đã bị Lê Chiêu Thống đốt hết để trả thù. Nên giờ đừng hỏi vì sao dân ta cứ than thở sao mình không có kỳ quan gì so được với nước ngoài.
