Sách sử kể lại rằng, một hôm Phạm Ngũ Lão đang ngồi đan sọt ngoài đường, mải nghĩ ngợi không biết có quan quân đang đến. Một người lính dẹp đường quát mãi anh thanh niên vẫn cứ trầm tư bèn dùng giáo xiên vào đùi kẻ cản đường, máu chảy đầm đìa, người lính không rút được giáo ra đang dùng dằng thì Hưng Đạo Vương lấy làm lạ hỏi đầu đuôi sự việc. Qua đối đáp trôi chảy của chàng trai nông dân, ông đã phát hiện đây sẽ là một nhân tài của triều đình, và sau này đúng là như vậy.
Phạm Ngũ Lão có thể xem như một chiến thần của dân tộc Việt Nam với thành tích bách chiến bách thắng. Đã đánh là thắng, không hề thua một trận, cho dù đối thủ có là Lào, Chămpa hay Mông Cổ đi chăng nữa. Chưa hết, Phạm Ngũ Lão là vị tướng cực kỳ can đảm, luôn có mặt ở những trận quyết chiến quan trọng và luôn tự mình xông lên giết giặc làm gương cho ba quân chứ không chỉ đứng đằng sau hô hào như các ông tướng khác.
Cuộc đời ông là cuộc đời gắn liền với chiến trận và những chiến công vang dội. Ông luôn yêu lính như con, đồng cam cộng khổ, trên chiến trường thì cực kỳ dũng cảm, khi rèn quân lại hết sức nghiêm minh, tự mình làm gương, biết phát huy các sở trường, địa hình, thời tiết... để giành chiến thắng. Ngoài ra ông còn là người nho nhã, rảnh rỗi thích đọc sách, ngâm thơ chứ không phải hạng cục súc võ biền. Có thể nói là:
"Văn thơ thao lược, muôn thuở ngợi hùng tài, lời răn khắc đá, biển sông ca vịnh.
Nguyên - Mông, Chiêm - Lào, một thời đều úy phục, triều Trần ghi công, sử Việt lưu danh."
